پوست چرب (Seborrhea)

ناحیه‌های درگیر

صورت پوست سر تنه اندام‌ها
[hl_concern_severity title="شدت" showpill="1" showhelp="1"]
تولید بیش از حد چربی طبیعی توسط غدد پوست که باعث براق شدن صورت، بزرگ شدن منافذ و افزایش احتمال جوش می‌شود.
تصویر ماکرو و نمای نزدیک از بافت طبیعی پوست چرب و براق در ناحیه T-zone صورت با منافذ باز مشخص.

پوست چرب یا سبوره (Seborrhea) وضعیتی است که در آن غدد سباسه پوست، چربی یا سبوم (Sebum) بیشتری نسبت به حد نیاز تولید می‌کنند. این چربی طبیعی برای حفظ رطوبت و سلامت سد دفاعی پوست ضروری است، اما مقدار بیش از حد آن باعث براقی ناخوشایند، احساس سنگینی روی صورت و باز شدن منافذ می‌شود. افراد دارای پوست چرب معمولاً آرایش ماندگاری ندارند و ممکن است پوستشان تنها چند ساعت پس از شست‌وشو دوباره چرب شود.

علت اصلی این وضعیت معمولاً ژنتیک و تغییرات هورمونی است. هورمون‌های آندروژن (مردانه) که در بدن همه افراد وجود دارند، غدد چربی را تحریک می‌کنند. به همین دلیل، پوست چرب در دوران بلوغ به اوج خود می‌رسد. اگرچه این نوع پوست مستعد آکنه است، اما مزیت مهمی نیز دارد: به دلیل وجود آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند اسکوالن در چربی پوست، معمولاً علائم پیری و چروک‌های ریز دیرتر در آن ظاهر می‌شوند.

علائم اصلی

  • براق بودن (Shine) پوست شما حتی مدت کوتاهی بعد از شست‌وشو دوباره براق و چرب به نظر می‌رسد. این حالت معمولاً در ناحیه T شدیدتر است و برخلاف عرق، با گذشت زمان خشک نمی‌شود و حالت روغنی دارد.
  • منافذ باز (Enlarged Pores) به دلیل ترشح زیاد سبوم، مجاری خروجی پوست گشاد می‌شوند. پوست ممکن است ظاهری شبیه "پوست پرتقال" پیدا کند، به‌خصوص روی گونه‌ها و بینی که تراکم غدد چربی بیشتر است.
  • مشکلات آرایشی کرم‌پور و مواد آرایشی روی پوست شما دوام ندارند و به اصطلاح "می‌لغزند". همچنین ممکن است رنگ کرم‌پودر بعد از چند ساعت تیره‌تر یا نارنجی شود (اکسید شدن در اثر ترکیب با چربی).
  • جوش‌های سرسیاه (Comedones) چربی اضافه با سلول‌های مرده ترکیب شده و دهانه منافذ را مسدود می‌کند. اکسید شدن این چربی در مجاورت هوا باعث ایجاد نقاط سیاه ریز، به‌ویژه روی بینی می‌شود.

مشابه‌ها

  • هایپرهیدروز (تعریق بیش از حد) در هایپرهیدروز، رطوبت پوست آبکی است و تبخیر می‌شود، اما در پوست چرب، ماده غلیظ و روغنی است که روی پوست می‌ماند. عرق معمولاً با گرما یا استرس بیشتر می‌شود، اما چربی همیشه هست.
  • درماتیت سبورئیک (Seborrheic Dermatitis) این مشکل علاوه بر چربی، با قرمزی، خارش و پوسته‌ریزی (شوره) همراه است (به‌خصوص در ابروها و کنار بینی). پوست چرب معمولی فقط براق است و التهاب، خارش یا پوسته ندارد.
  • پوست مختلط (Combination Skin) در پوست مختلط، چربی فقط محدود به ناحیه T است و گونه‌ها خشک یا معمولی هستند. در پوست چرب واقعی (تیپ روغنی)، تمام نواحی صورت فعالیت بیش از حد غدد سباسه را نشان می‌دهند.
  • شروع ناگهانی و شدید
    اگر پوست شما که قبلاً خشک یا معمولی بوده، به طور ناگهانی و شدیداً چرب شده است (به‌ویژه در سنین بالا)، می‌تواند نشانه‌ای از تغییرات هورمونی جدی یا بیماری‌هایی مانند پارکینسون باشد و نیاز به بررسی دارد.
  • علائم مردانه در خانم‌ها (Virilization)
    اگر چرب شدن پوست با علائمی مثل ریزش موی سر (الگوی مردانه)، رویش موهای زائد ضخیم در صورت و بدن، یا بم شدن صدا همراه است، ممکن است نشانه مشکلات تخمدان یا غدد فوق‌کلیوی باشد.
  • مقاوم به درمان‌های رایج
    اگر با وجود استفاده صحیح از محصولات کنترل‌کننده چربی و شوینده‌های مناسب، ترشح چربی همچنان غیرقابل کنترل است، ممکن است علت زمینه‌ای داخلی وجود داشته باشد که نیاز به درمان دارویی دارد.

روتین مراقبتی

چرب مختلط

روتین صبحگاهی کنترل چربی

هدف: پاکسازی چربی شبانه و محافظت بدون سنگین کردن پوست.

  • شوینده: ژل شست‌وشوی حاوی سالیسیلیک اسید یا زینک.
  • تونر (اختیاری): تونر بدون الکل حاوی عصاره چای سبز یا فندق افسونگر (Witch Hazel).
  • سرم: سرم نیاسینامید ۱۰٪ برای کنترل براقی در طول روز.
  • مرطوب‌کننده: ژل-کرم فاقد چربی (Oil-free) و سبک.
  • ضدآفتاب: فلوئید ضدآفتاب مات‌کننده با بافت ابریشمی (SPF 30+).
چرب مختلط

روتین شبانه درمان و بازسازی

هدف: لایه‌برداری عمقی منافذ و تنظیم ترشح چربی.

  • شوینده: استفاده از میسلار واتر برای پاک کردن آرایش، سپس شست‌وشو با فوم ملایم.
  • درمان فعال: استفاده از سرم یا کرم رتینول (یک شب در میان) یا لایه‌بردار BHA.
  • مرطوب‌کننده: کرم شب سبک حاوی هیالورونیک اسید برای آبرسانی بدون چربی.
  • دور چشم: کرم دور چشم سبک (ژل‌مانند).

روش‌های درمان​ پوست چرب (Seborrhea)

پله ۱: مراقبت خانگی

  • سالیسیلیک اسید (Salicylic Acid)
    بیشتر
    مهم‌ترین ترکیب برای پوست چرب؛ زیرا محلول در چربی است و می‌تواند به عمق منافذ نفوذ کرده و سبوم اضافه را در خود حل کند. این اسید به پاکسازی منافذ و جلوگیری از ایجاد جوش‌های سرسیاه کمک می‌کند.
  • نیاسینامید (Niacinamide)
    بیشتر
    ویتامین B3 که تحقیقات نشان داده می‌تواند نرخ ترشح چربی پوست را کاهش دهد و سد دفاعی پوست را تقویت کند. همچنین به کوچک‌تر دیده شدن منافذ باز کمک می‌کند.
  • رتینوئیدهای موضعی (Retinol/Adapalene)
    بیشتر
    مشتقات ویتامین A با تنظیم چرخه سلولی، از مسدود شدن منافذ جلوگیری می‌کنند. اگرچه در ابتدا ممکن است باعث خشکی شوند، اما در درازمدت ترشح چربی را متعادل می‌کنند.
  • عصاره چای سبز (Green Tea Extract)
    بیشتر
    حاوی پلی‌فنول‌هایی است که خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارند و می‌توانند آنزیم تولیدکننده چربی را مهار کنند. استفاده موضعی از آن چربی پوست را به طور ملایم کاهش می‌دهد.
  • ال-کارنیتین موضعی (Topical L-Carnitine)
    بیشتر
    ترکیبی که به شکستن اسیدهای چرب در سطح سلولی کمک می‌کند و باعث می‌شود چربی تولید شده توسط پوست کاهش یابد.

پله ۲: نسخه‌ای/پزشکی

  • ایزوترتینوئین خوراکی (Oral Isotretinoin)
    بیشتر
    قوی‌ترین دارو برای کاهش فعالیت غدد چربی است که می‌تواند تا ۹۰٪ ترشح سبوم را متوقف کند. معمولاً برای آکنه‌های شدید یا پوست‌های بسیار چرب و مقاوم تجویز می‌شود.
  • اسپیرونولاکتون (Spironolactone)
    بیشتر
    یک داروی خوراکی که گیرنده‌های هورمون مردانه (آندروژن) را در پوست مسدود می‌کند. این دارو به‌ویژه برای خانم‌هایی که پوست چرب هورمونی یا آکنه بزرگسالی دارند بسیار مؤثر است.
  • کلاسکوترون (Clascoterone)
    بیشتر
    جدیدترین داروی موضعی که به عنوان اولین مهارکننده هورمونی موضعی شناخته می‌شود. این کرم مستقیماً روی گیرنده‌های آندروژن در پوست اثر می‌گذارد بدون اینکه عوارض سیستمیک داروهای خوراکی را داشته باشد.

پله ۳: اقدامات کلینیکی

  • تزریق بوتاکس (Intradermal Botox)
    بیشتر
    تزریق مقادیر بسیار کم بوتاکس در سطح پوست (مزوبوتاکس) می‌تواند سیگنال‌های عصبی به غدد چربی را مسدود کرده و ترشح چربی و تعریق صورت را به طور موقت کاهش دهد.
  • فوتوداینامیک تراپی (PDT)
    بیشتر
    در این روش یک ماده حساس به نور روی پوست زده می‌شود و سپس با نور خاصی فعال می‌گردد. این فرایند باعث کوچک شدن غدد چربی و کاهش فعالیت آن‌ها می‌شود.
  • لیزرهای دایود (Diode Laser 1450nm)
    بیشتر
    طول موج‌های خاصی از لیزر می‌توانند با ایجاد حرارت در لایه میانی پوست، غدد سباسه را هدف قرار داده و اندازه و فعالیت آن‌ها را کاهش دهند.

ترکیبات موثر در درمان پوست چرب (Seborrhea)

سالیسیلیک اسید تحریک‌پذیری: متوسط ایمن در بارداری
بازه درصد: ۰.۵–۲٪
زمان مصرف: هر دو/دلخواه
جفت مناسب: نیاسینامید، هیالورونیک اسید
همزمان نکنید با: رتینوئیدها (همزمان)، ویتامین سی (همزمان)
نیاسینامید تحریک‌پذیری: کم ایمن در بارداری
بازه درصد: ۲–۱۰٪
زمان مصرف: هر دو/دلخواه
جفت مناسب: سالیسیلیک اسید، رتینول، زینک
همزمان نکنید با: ویتامین سی (در پوست‌های خیلی حساس ممکن است باعث قرمزی شود)
رتینول تحریک‌پذیری: بالا
بازه درصد: ۰.۲۵–۱٪
زمان مصرف: شب (PM)
جفت مناسب: هیالورونیک اسید، نیاسینامید
همزمان نکنید با: اسیدهای لایه‌بردار (AHA/BHA)، بنزوئیل پروکساید

نکات ایمنی

ایمنی

برای کنترل پوست چرب، بیشتر محصولات مراقبت پوستی وقتی درست و منظم استفاده شوند، بی‌خطرند؛ اما چون هدفشان کم کردن چربی و باز کردن منافذ است، ممکن است پوست را تحریک کنند (به‌خصوص در شروع). اگر شما همزمان جوش دارید، بهتر است انتخاب درمان‌ها را با مسیرهای درمان آکنه هماهنگ کنید.

عوارض شایع: خشکی، قرمزی، پوسته‌ریزی، سوزش یا حساس شدن پوست. این اتفاق بیشتر با رتینوئیدها و لایه‌بردارها (مثل BHA) دیده می‌شود و معمولاً با کم کردن تعداد دفعات استفاده و اضافه کردن مرطوب‌کننده بهتر می‌شود.

اگر پزشک برای کنترل چربی/آکنه داروی خوراکی مثل ایزوترتینوئین یا اسپیرونولاکتون پیشنهاد کند، موضوع کاملاً پزشکی است و نیاز به پایش و رعایت نکات ایمنی دارد (مثلاً برای بارداری، آزمایش‌ها و… بسته به دارو). برای ایزوترتینوئین، قوانین پیشگیری از بارداری بسیار جدی است.

قوانین و محدودیت‌ها

برای «پوست چرب ساده» محدودیت قانونی خاصی وجود ندارد، اما بعضی درمان‌های مؤثر آن نسخه‌ای و تحت نظارت هستند. ایزوترتینوئین خوراکی (برای آکنه/سبوره شدید) در خیلی از کشورها با برنامه‌های سخت‌گیرانه پیشگیری از بارداری عرضه می‌شود (مثل iPLEDGE در آمریکا).

درمان‌های هورمونی مثل اسپیرونولاکتون هم داروی نسخه‌ای هستند و در بارداری نباید مصرف شوند؛ بنابراین اگر در سن باروری هستید، موضوع پیشگیری از بارداری/برنامه‌ریزی بارداری باید جدی گرفته شود.

دوران بارداری

پوست چرب در بارداری برای بعضی‌ها بیشتر می‌شود و برای بعضی‌ها کمتر؛ چون هورمون‌ها (به‌خصوص آندروژن‌ها) بالا و پایین می‌شوند. اگر چرب شدن پوست همراه با جوش هم هست، بهتر است درمان‌ها را مثل «آکنه در بارداری» با احتیاط انتخاب کنید.

در بارداری، خیلی از درمان‌های قوی کنترل چربی/جوش مناسب نیستند: رتینوئیدها (مثل ترتینوئین/آداپالن) معمولاً باید قطع شوند و ایزوترتینوئین خوراکی کاملاً ممنوع است.

برای گزینه‌های ساده‌تر، معمولاً کارهای کم‌ریسک‌تر مثل شوینده ملایم، مرطوب‌کننده سبک، و ضدآفتاب سبک مناسب‌ترند. درباره سالیسیلیک اسید هم معمولاً گفته می‌شود اگر در سطح محدود و مدت کوتاه استفاده شود مشکلی ندارد، ولی بهتر است قبلش با پزشک زنان یا متخصص پوست هماهنگ شود.

سوالات متداول درباره نگرانی‌ها

مراجع

  1. Oily skin: an overview. Skin Pharmacology and Physiology. (2012)
  2. Physiology, Sebaceous Glands. StatPearls (NCBI Bookshelf). (2022)
  3. An update on the role of the sebaceous gland in the pathogenesis of acne. Dermato-Endocrinology. (2009)
  4. Seborrhoea - Oily skin. DermNet NZ. (2024)
  5. An Overview of the Diagnosis and Management of Seborrheic Dermatitis. Pharmacy and Therapeutics. (2022)
  6. Oily Skin: A review of Treatment Options. Journal of Clinical and Aesthetic Dermatology. (2017)
  7. Topically applied L-carnitine effectively reduces sebum secretion in human skin. Journal of Cosmetic Dermatology. (2012)
  8. The effect of 2% niacinamide on facial sebum production. Journal of Cosmetic and Laser Therapy. (2006)
  9. Outcomes of 3% green tea emulsion on skin sebum production in male volunteers. Bosnian Journal of Basic Medical Sciences. (2010)
  10. Efficacy and possible mechanisms of botulinum toxin treatment of oily skin. Journal of Cosmetic Dermatology. (2019)
  11. Oral Isotretinoin and Its Uses in Dermatology: A Review. Drug Design, Development and Therapy. (2023)
  12. Is any acne treatment safe to use during pregnancy?. American Academy of Dermatology. (2025)
  13. Skin Conditions During Pregnancy. American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG). (2021)
  14. 2024 AAD Acne Vulgaris Clinical Guideline. American Academy of Dermatology / Guideline Central. (2024)
  15. Managing acne vulgaris: an update. BMJ (British Medical Journal). (2023)
  16. iPLEDGE Risk Evaluation and Mitigation Strategy (REMS). U.S. Food and Drug Administration (FDA). (2023)
  17. Treatment of Acne Vulgaris During Pregnancy and Lactation: A Narrative Review. Dermatology and Therapy. (2022)
  18. Significance of diet in treated and untreated acne vulgaris. Postepy Dermatologii i Alergologii. (2016)
دسته‌ی مورد نظر را انتخاب کنید: