نیاسینامید چیست؟

نیاسینامید یکی از محبوب‌ترین و همه‌کاره‌ترین مواد فعال در محصولات مراقبت از پوست است که در سال‌های اخیر به‌طور گسترده‌ای مورد توجه متخصصان پوست و مصرف‌کنندگان قرار گرفته است. این ماده که با نام‌های نیکوتینامید و ویتامین B3 نیز شناخته می‌شود، فرم آمیدی ویتامین B3 به شمار می‌رود و خواص درمانی و زیبایی فوق‌العاده‌ای برای پوست دارد. برخلاف بسیاری از مواد فعال که فقط برای نوع خاصی از پوست مناسب هستند، نیاسینامید به دلیل ملایم بودن و طیف گسترده اثرات مثبت خود، برای همه انواع پوست از جمله پوست‌های حساس قابل استفاده است.

از نظر علمی، نیاسینامید یک ترکیب آب‌دوست با فرمول شیمیایی C₆H₆N₂O است که وزن مولکولی آن 122.12 گرم بر مول می‌باشد. این ماده پس از جذب توسط پوست، به دو کوآنزیم مهم به نام‌های NAD (نیکوتینامید آدنین دی‌نوکلئوتید) و NADP (نیکوتینامید آدنین دی‌نوکلئوتید فسفات) تبدیل می‌شود. این کوآنزیم‌ها در بیش از 400 واکنش آنزیمی در سلول‌های پوست نقش دارند و برای تولید انرژی سلولی، ترمیم DNA و دفاع آنتی‌اکسیدانی ضروری هستند. به همین دلیل است که نیاسینامید تأثیرات گسترده‌ای بر سلامت و ظاهر پوست دارد.

تاریخچه استفاده از نیاسینامید به دهه 1970 باز می‌گردد، اما محبوبیت فوق‌العاده آن در محصولات مراقبت از پوست از اوایل دهه 2000 آغاز شد. امروزه این ماده یکی از پرفروش‌ترین و پرتقاضاترین ترکیبات فعال در صنعت زیبایی به شمار می‌رود و در طیف وسیعی از محصولات از سرم‌ها و کرم‌های مرطوب‌کننده گرفته تا تونرها و ماسک‌ها استفاده می‌شود. دلیل این محبوبیت، سازگاری عالی آن با سایر مواد فعال، قیمت مقرون‌به‌صرفه نسبت به بسیاری از ترکیبات ضد پیری، و نتایج قابل مشاهده در کوتاه‌مدت است.

چگونه کار می‌کند؟

نیاسینامید از طریق مکانیسم‌های چندگانه بر پوست اثر می‌گذارد که این ویژگی آن را از بسیاری از مواد فعال دیگر متمایز می‌سازد. زمانی که این ماده را به صورت موضعی بر پوست می‌مالید، ابتدا از طریق لایه شاخی (سطحی‌ترین لایه پوست) نفوذ کرده و به لایه‌های عمیق‌تر می‌رسد. در این مسیر، نیاسینامید به تقویت سد پوستی کمک می‌کند، یعنی لایه محافظی که از دست رفتن رطوبت جلوگیری می‌کند و در برابر عوامل محیطی مضر مانند آلودگی و میکروب‌ها محافظت می‌کند. این اتفاق از طریق افزایش تولید سرامیدها، کلسترول و اسیدهای چرب آزاد در پوست رخ می‌دهد که همگی اجزای ضروری سد پوستی هستند.

در سطح سلولی، نیاسینامید به‌عنوان پیش‌ساز دو کوآنزیم حیاتی NAD+ و NADP+ عمل می‌کند. این کوآنزیم‌ها در زنجیره تنفسی سلولی و تولید ATP (منبع انرژی سلول) نقش اساسی دارند. با افزایش سطح NAD+، عملکرد میتوکندری‌ها بهبود می‌یابد و سلول‌های پوست انرژی بیشتری برای فرآیندهای ترمیمی و بازسازی خود دارند. همچنین، NADP+ به‌عنوان یک آنتی‌اکسیدان قوی، از سلول‌ها در برابر استرس اکسیداتیو ناشی از رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کند که یکی از عوامل اصلی پیری زودرس پوست است.

یکی دیگر از مکانیسم‌های مهم عمل نیاسینامید، کاهش انتقال ملانین از سلول‌های ملانوسیت (تولیدکننده رنگدانه) به کراتینوسیت‌ها (سلول‌های اصلی پوست) است. این فرآیند باعث می‌شود که لکه‌های تیره و ناهمواری‌های رنگ پوست به تدریج کاهش یابند و پوست یکنواخت‌تر و روشن‌تر به نظر برسد. همچنین، این ماده تأثیرات ضد التهابی قابل توجهی دارد و می‌تواند قرمزی و تحریک پوست را کاهش دهد، به همین دلیل برای افراد مبتلا به آکنه، رزاسه و اگزما نیز مفید است.

تحقیقات بالینی متعددی اثربخشی نیاسینامید را تأیید کرده‌اند. مطالعات نشان داده‌اند که استفاده منظم از این ماده در غلظت‌های 2 تا 5 درصد می‌تواند ظرف 4 تا 12 هفته بهبود قابل توجهی در چندین شاخص سلامت پوست ایجاد کند. این شامل کاهش 20 تا 60 درصدی در هیپرپیگمنتاسیون، بهبود 10 تا 25 درصدی در خطوط ریز و چین‌وچروک‌ها، کاهش 35 تا 50 درصدی در تولید سبوم، و افزایش 20 تا 40 درصدی در آبرسانی پوست است. این نتایج آن را به یکی از موثرترین ترکیبات دارای پشتوانه علمی در مراقبت از پوست تبدیل کرده است.

فواید برای پوست

فواید عمومی

نیاسینامید طیف بسیار گسترده‌ای از فواید برای پوست دارد که آن را به ماده‌ای همه‌کاره تبدیل می‌کند. یکی از مهم‌ترین مزایای آن، توانایی تقویت سد محافظ پوست است که منجر به کاهش دست رفتن آب از پوست و افزایش رطوبت می‌شود. این ویژگی به‌ویژه برای پوست‌های خشک و دهیدراته مفید است، اما همچنین به پوست‌های چرب نیز کمک می‌کند تا تعادل رطوبتی بهتری داشته باشند. نیاسینامید همچنین تولید سرامید، کلسترول و اسیدهای چرب را در پوست افزایش می‌دهد که همگی برای حفظ سلامت و ارتجاعیت پوست ضروری هستند.

فایده دیگر این ماده، خاصیت روشن‌کنندگی و یکنواخت‌سازی رنگ پوست است. نیاسینامید با مهار انتقال ملانوزوم‌ها (کیسه‌های حاوی رنگدانه) از ملانوسیت‌ها به کراتینوسیت‌ها، باعث کاهش ظاهر لکه‌های تیره، کک‌ومک و هیپرپیگمنتاسیون ناشی از آسیب آفتاب می‌شود. این اثر بدون آنکه پوست را حساس به نور کند یا خطر تحریک ایجاد کند، به دست می‌آید. علاوه بر این، نیاسینامید در کاهش چین‌وچروک‌های ریز و بهبود ظاهر کلی بافت پوست موثر است، زیرا تولید کلاژن و الاستین را تحریک می‌کند و از تخریب این پروتئین‌ها توسط آنزیم‌های مخرب جلوگیری می‌کند.

مناسب برای انواع پوست

پوست چرب و مستعد آکنه

نیاسینامید برای پوست چرب و مستعد آکنه فوق‌العاده مفید است. این ماده می‌تواند تولید سبوم را تا 50 درصد کاهش دهد و از این طریق از براق شدن بیش از حد پوست و انسداد منافذ جلوگیری کند. همچنین خواص ضد التهابی آن به کاهش قرمزی و تورم ناشی از جوش‌ها کمک می‌کند و با تنظیم تولید چربی، احتمال بروز آکنه‌های جدید را کاهش می‌دهد. تحقیقات نشان داده‌اند که استفاده از نیاسینامید 4 درصد به مدت 8 هفته می‌تواند کاهش قابل توجهی در تعداد و شدت ضایعات آکنه ایجاد کند. علاوه بر این، به کوچک‌تر شدن ظاهری منافذ باز کمک می‌کند.

پوست خشک و دهیدراته

برای پوست خشک، نیاسینامید به‌عنوان یک مرطوب‌کننده قدرتمند عمل می‌کند، اما نه به صورت مستقیم، بلکه از طریق تقویت سد محافظ پوست. با افزایش سطح سرامیدها و لیپیدهای بین‌سلولی، این ماده از تبخیر رطوبت از سطح پوست جلوگیری می‌کند و آب را در لایه‌های عمیق‌تر پوست حفظ می‌کند. نتیجه، پوستی نرم‌تر، لطیف‌تر و با احساس راحتی بیشتر است. پوست‌های خشک که اغلب با احساس کشیدگی و پوسته‌پوسته شدن مواجه هستند، پس از استفاده مداوم از محصولات حاوی نیاسینامید بهبود قابل توجهی را تجربه می‌کنند.

پوست حساس و التهابی

نیاسینامید یکی از معدود مواد فعالی است که برای پوست‌های حساس به‌شدت توصیه می‌شود. خواص ضد التهابی قوی آن به کاهش قرمزی، تحریک و واکنش‌های حساسیتی کمک می‌کند. برای افرادی که از رزاسه، اگزما یا التهاب مزمن پوست رنج می‌برند، نیاسینامید می‌تواند به تسکین علائم کمک کند و آستانه تحمل پوست را افزایش دهد. تحقیقات نشان داده‌اند که این ماده به کاهش دست رفتن آب از طریق پوست (TEWL) کمک می‌کند که یکی از نشانه‌های اصلی پوست حساس و آسیب‌دیده است. همچنین، نیاسینامید به‌ندرت واکنش حساسیتی ایجاد می‌کند و در غلظت‌های معمول (2-10%) بسیار ایمن است.

پوست مختلط

پوست مختلط که معمولاً در ناحیه T (پیشانی، بینی و چانه) چرب و در گونه‌ها خشک است، از استفاده نیاسینامید بهره زیادی می‌برد. این ماده به دلیل توانایی تنظیم تولید سبوم در نواحی چرب و تقویت سد پوستی در نواحی خشک، به ایجاد تعادل در پوست کمک می‌کند. افراد با پوست مختلط اغلب دشواری در یافتن محصولات مناسب دارند، زیرا محصولات چرب برای گونه‌های خشک، ناحیه T را چرب‌تر می‌کنند و محصولات سبک برای ناحیه T، گونه‌ها را خشک‌تر می‌نمایند. نیاسینامید با مکانیسم عمل دوگانه خود، این مشکل را حل می‌کند.

فواید ضد پیری

نیاسینامید تأثیرات ضد پیری چشمگیری دارد. با افزایش تولید کلاژن و الاستین، به بهبود ارتجاعیت و سفتی پوست کمک می‌کند و از ظاهر چین‌وچروک‌های ریز و عمیق می‌کاهد. همچنین با محافظت از پروتئین‌ها و DNA سلولی در برابر استرس اکسیداتیو، از پیری زودرس پوست جلوگیری می‌کند. مطالعات نشان داده‌اند که استفاده مداوم از نیاسینامید می‌تواند ظاهر خطوط ریز، بافت ناهموار، و شلی پوست را بهبود بخشد و به پوست طراوت و جوانی بیشتری ببخشد. این ماده به‌ویژه در ترکیب با سایر مواد ضد پیری مانند رتینول و ویتامین C، نتایج شگفت‌انگیزی ارائه می‌دهد.

انواع و فرم‌های مختلف

نیاسینامید در طیف وسیعی از محصولات مراقبت از پوست و در فرم‌های مختلف موجود است. سرم‌های نیاسینامید محبوب‌ترین و مؤثرترین فرم این ماده هستند، زیرا معمولاً حاوی غلظت‌های بالاتر (5 تا 10 درصد) بوده و جذب عالی‌تری دارند. این سرم‌ها بافت سبک و آبی دارند که به سرعت در پوست جذب می‌شوند و می‌توان آنها را زیر مرطوب‌کننده یا سایر محصولات استفاده کرد. کرم‌های مرطوب‌کننده حاوی نیاسینامید نیز بسیار رایج هستند و معمولاً غلظت پایین‌تری (2 تا 5 درصد) دارند که برای استفاده روزانه و حفظ سلامت پوست مناسب هستند.

تونرها و اسانس‌های حاوی نیاسینامید گزینه خوبی برای کسانی هستند که می‌خواهند این ماده را به روتین خود اضافه کنند اما از بافت سرم خوششان نمی‌آید. این محصولات معمولاً حاوی 2 تا 4 درصد نیاسینامید هستند و می‌توانند به عنوان مرحله آماده‌سازی پوست قبل از مراحل بعدی استفاده شوند. ماسک‌های صورت و ماسک‌های شب‌انه نیز گاهی حاوی نیاسینامید هستند که به تقویت فوری روشنایی و بافت پوست کمک می‌کنند. حتی برخی پاک‌کننده‌ها نیز حاوی مقادیر کمی نیاسینامید (1 تا 3 درصد) هستند که اگرچه زمان تماس با پوست کوتاه است، اما همچنان می‌توانند تأثیرات مثبتی داشته باشند.

نیاسینامید تقریباً همیشه به صورت سنتتیک تولید می‌شود، که این امر به دلیل خلوص بالا، ثبات عالی و قیمت مقرون‌به‌صرفه مزیت محسوب می‌شود. این ماده در محیط‌های با pH بین 5 تا 7 پایدار است و با اکثر مواد فعال دیگر سازگاری خوبی دارد. غلظت‌های مورد استفاده در محصولات معمولاً از 2 تا 10 درصد متغیر است، اما مطالعات نشان داده‌اند که غلظت‌های بالاتر از 5 درصد لزوماً اثرات بهتری ندارند و بهتر است افراد با غلظت پایین‌تر شروع کنند و در صورت تحمل خوب پوست، به تدریج افزایش دهند.

نحوه استفاده و لایه‌بندی

استفاده از نیاسینامید بسیار ساده و انعطاف‌پذیر است. این ماده را می‌توان در روتین صبح و شب استفاده کرد و برخلاف برخی مواد فعال مانند رتینول، حساسیت به نور ایجاد نمی‌کند. برای استفاده، ابتدا صورت خود را با یک پاک‌کننده ملایم بشویید و سپس تونر یا اسانس مورد علاقه خود را به کار ببرید. بعد از آن، 2 تا 3 قطره سرم نیاسینامید را روی پوست مرطوب و تمیز بمالید و با حرکات ملایم و رو به بالا ماساژ دهید تا کاملاً جذب شود. پس از جذب (حدود 30 ثانیه تا 1 دقیقه)، می‌توانید مرطوب‌کننده و در صورت استفاده در روز، ضد آفتاب خود را اعمال کنید.

یکی از بزرگ‌ترین مزایای نیاسینامید، سازگاری عالی آن با سایر مواد فعال است. برخلاف باورهای غلط قدیمی، نیاسینامید با ویتامین C تداخل ندارد و حتی می‌توانند با هم استفاده شوند تا اثرات آنتی‌اکسیدانی و روشن‌کنندگی تقویت شوند. همچنین، نیاسینامید با رتینول، AHA، BHA، پپتیدها و سایر مواد فعال به خوبی ترکیب می‌شود. در واقع، ترکیب نیاسینامید با رتینول می‌تواند به کاهش تحریک ناشی از رتینول کمک کند و آن را برای پوست‌های حساس قابل تحمل‌تر سازد. تنها نکته‌ای که باید رعایت شود، شروع تدریجی است: اگر چندین ماده فعال جدید را همزمان به روتین خود اضافه می‌کنید، بهتر است هر کدام را به فاصله 1 تا 2 هفته معرفی کنید تا پوست به آنها عادت کند.

برای بهترین نتایج، توصیه می‌شود نیاسینامید را حداقل 2 بار در روز (صبح و شب) استفاده کنید و استفاده را به مدت حداقل 8 تا 12 هفته ادامه دهید. نتایج اولیه مانند بهبود رطوبت و بافت پوست از هفته دوم قابل مشاهده هستند، اما تأثیرات عمیق‌تر مانند کاهش لکه‌های تیره و بهبود چین‌وچروک‌ها به زمان بیشتری نیاز دارند. در فصل تابستان و در آب و هوای گرم و مرطوب، استفاده از فرمول‌های سبک‌تر مانند سرم‌های ژلی یا تونرها، و در زمستان و آب و هوای خشک، کرم‌های غنی‌تر توصیه می‌شود.

تحقیقات و مطالعات علمی

نیاسینامید یکی از معدود مواد فعالی است که پشتوانه علمی قوی و تحقیقات بالینی گسترده‌ای دارد. دهها مطالعه به بررسی اثرات این ماده بر جنبه‌های مختلف سلامت پوست پرداخته‌اند و نتایج به‌طور مداوم مثبت و امیدوارکننده بوده است.

مطالعه 1: ارزیابی جامع ایمنی نیاسینامید

در سال 2005، پانل کارشناسان CIR (بررسی ایمنی مواد آرایشی) گزارش نهایی ارزیابی ایمنی نیاسینامید و نیاسین را منتشر کرد. این مطالعه جامع داده‌های توکسیکولوژیک، بالینی و مصرف‌کننده را بررسی کرد و نتیجه گرفت که نیاسینامید در غلظت‌های مورد استفاده در محصولات آرایشی (تا 3% در نظرسنجی‌ها، اما امن حتی در غلظت‌های بالاتر تا 10%) کاملاً ایمن است. آزمایشات بالینی نشان داد که این ماده هیچ گونه سوزش، تحریک، حساسیت یا حساسیت به نور ایجاد نمی‌کند و برای استفاده موضعی بسیار ایمن است.

منبع: Cosmetic Ingredient Review Expert Panel, 2005 – https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16596767/

مطالعه 2: تأثیر نیاسینامید بر پیگمنتاسیون پوست

مطالعه‌ای که در سال 2002 در مجله British Journal of Dermatology منتشر شد، به بررسی اثرات نیاسینامید در کاهش پیگمنتاسیون پوستی پرداخت. نتایج نشان داد که نیاسینامید 5% به طور قابل توجهی انتقال ملانوزوم‌ها از ملانوسیت‌ها به کراتینوسیت‌ها را کاهش می‌دهد. این مکانیسم عمل منجر به کاهش واضح در هیپرپیگمنتاسیون و لکه‌های پوستی می‌شود بدون اینکه به تولید ملانین آسیب برساند، که آن را به گزینه‌ای ایمن‌تر از برخی مواد روشن‌کننده تهاجمی تبدیل می‌کند.

منبع: British Journal of Dermatology, 2002 – https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12100180/

مطالعه 3: مقایسه بالینی نیاسینامید 4% با هیدروکینون در درمان ملاسما

یک کارآزمایی بالینی دوسوکور تصادفی‌شده در سال 2011 نیاسینامید 4% را با هیدروکینون 4% (استاندارد طلایی درمان ملاسما) در 27 بیمار مبتلا به ملاسما مقایسه کرد. پس از 8 هفته درمان، 44% از بیماران دریافت‌کننده نیاسینامید بهبود خوب تا عالی را تجربه کردند (در مقایسه با 55% در گروه هیدروکینون). مهم‌تر از آن، نیاسینامید عوارض جانبی به مراتب کمتری داشت (18% در مقابل 29%) و هیچ مورد تحریک شدیدی گزارش نشد. این مطالعه نشان داد که نیاسینامید جایگزین ایمن و مؤثری برای هیدروکینون است.

منبع: Dermatology Research and Practice, 2011 – https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3142702/

مطالعه 4: مکانیسم‌های عملکرد نیاسینامید در کنترل پیری و پیگمنتاسیون

یک بررسی جامع منتشر شده در سال 2021 در مجله Antioxidants، مکانیسم‌های مولکولی و بالینی نیاسینامید را مورد تحلیل قرار داد. این مقاله مروری نشان داد که نیاسینامید به عنوان پیش‌ساز NAD+ عمل می‌کند و در متابولیسم انرژی سلولی و سیستم‌های دفاعی نقش دارد. مطالعات بالینی متعدد تأثیرات آن را در بهبود خطوط ریز، چین‌وچروک‌ها، هیپرپیگمنتاسیون، بافت ناهموار و لکه‌های قرمز تأیید کرده‌اند. این بررسی همچنین خواص ضد میکروبی و ضد التهابی نیاسینامید را مستند کرد.

منبع: Antioxidants Journal, 2021 – https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8389214/

مجموع این تحقیقات و بسیاری مطالعات دیگر نشان می‌دهند که نیاسینامید یکی از موثرترین، ایمن‌ترین و همه‌کاره‌ترین مواد فعال در مراقبت از پوست است. اجماع علمی بر این است که نیاسینامید باید به عنوان یکی از ترکیبات پایه در هر روتین مراقبت از پوست در نظر گرفته شود، صرف‌نظر از نوع پوست یا نگرانی‌های خاص.