اسید کوژیک چیست؟

اسید کوژیک یک ترکیب شیمیایی با فرمول مولکولی C6H6O4 است که به عنوان متابولیت ثانویه توسط قارچ‌های آسپرژیلوس و پنی‌سیلیوم تولید می‌شود. این ماده که نام علمی آن 5-هیدروکسی-2-هیدروکسی‌متیل-4H-پیران-4-اُن است، در صنعت مراقبت از پوست به دلیل خواص روشن‌کننده و کاهش‌دهنده رنگدانه‌های پوستی شناخته شده است.

کشف این ترکیب به سال ۱۹۰۷ بازمی‌گردد زمانی که دانشمندان ژاپنی آن را در فرآیند تخمیر برنج برای تولید ساکه شناسایی کردند. نام کوژیک از کلمه ژاپنی کوژی (koji) گرفته شده که به قارچ‌های مورد استفاده در تخمیر اشاره دارد. این ترکیب طی دهه‌های گذشته به دلیل اثربخشی آن در کاهش هایپرپیگمنتاسیون پوستی مورد توجه صنعت آرایشی قرار گرفته است.

اسید کوژیک دارای وزن مولکولی ۱۴۲.۱۱ گرم بر مول است و در آب محلول می‌شود. این ترکیب در pH حدود ۴.۷ پایدار است و به همین دلیل معمولاً در فرمولاسیون‌های با pH اسیدی ملایم استفاده می‌شود. در محصولات مراقبت از پوست، اسید کوژیک معمولاً در غلظت‌های ۰.۵ تا ۲ درصد به کار می‌رود، اگرچه کمیسیون علمی ایمنی مصرف‌کننده اروپا حداکثر غلظت مجاز را ۱ درصد تعیین کرده است.

این ترکیب برای پوست‌های دارای لکه‌های تیره، ملاسما، هایپرپیگمنتاسیون پس از التهاب و ناهمگونی رنگ پوست مناسب است. با این حال، باید توجه داشت که استفاده طولانی‌مدت از این ماده می‌تواند خطر ایجاد حساسیت تماسی را افزایش دهد، بنابراین استفاده محتاطانه و تحت نظارت توصیه می‌شود.

چگونه کار می‌کند؟

اسید کوژیک از طریق چند مکانیسم بیوشیمیایی دقیق بر روند تولید و توزیع ملانین در پوست تأثیر می‌گذارد. درک این مکانیسم‌ها به توضیح چگونگی اثربخشی این ترکیب در کاهش هایپرپیگمنتاسیون کمک می‌کند.

مهم‌ترین مکانیسم عملکرد اسید کوژیک، مهار رقابتی آنزیم تیروزیناز است. این آنزیم نقش کلیدی در مسیر ملانوژنز دارد و واکنش تبدیل ال-تیروزین به ال-دوپا و سپس به دوپاکینون را کاتالیز می‌کند. اسید کوژیک از طریق کلات کردن یون‌های مس (Cu²⁺) موجود در مرکز فعال تیروزیناز، از فعالیت این آنزیم جلوگیری می‌کند. مطالعات آزمایشگاهی نشان داده‌اند که این ترکیب فعالیت مهاری ثابت و قابل تکراری بر روی تیروزیناز قارچی و همچنین در کشت سلول‌های ملانوسیت B16F10 دارد.

ساختار شیمیایی اسید کوژیک با گروه‌های 2-هیدروکسی‌متیل و 5-هیدروکسیل بر روی حلقه پیرون، امکان اتصال به یون‌های فلزی را فراهم می‌کند. این ویژگی کلات‌کنندگی نه تنها برای مهار تیروزیناز مهم است، بلکه باعث می‌شود اسید کوژیک خواص آنتی‌اکسیدانی نیز داشته باشد. با خنثی‌سازی رادیکال‌های آزاد، این ترکیب از استرس اکسیداتیو در سلول‌های پوستی کاسته و از آسیب‌های ناشی از اشعه ماورای بنفش جلوگیری می‌کند.

علاوه بر این، تحقیقات نشان داده‌اند که اسید کوژیک می‌تواند بر انتقال ملانوزوم‌ها از ملانوسیت‌ها به کراتینوسیت‌ها تأثیر بگذارد. این فرآیند که مستقل از مهار تیروزیناز است، می‌تواند تجمع رنگدانه در لایه‌های رویی پوست را کاهش دهد. همچنین، برخی مطالعات حاکی از آن است که اسید کوژیک ممکن است بر بیان ژن‌های مرتبط با ملانوژنز تأثیر داشته باشد، اگرچه این مکانیسم نیاز به تحقیقات بیشتری دارد.

این مکانیسم‌های چندگانه باعث می‌شود اسید کوژیک نه تنها تولید ملانین جدید را کاهش دهد، بلکه به تدریج رنگدانه‌های موجود در پوست را نیز کم‌رنگ‌تر کند. این اثر ترکیبی توضیح می‌دهد چرا این ماده در درمان انواع مختلف هایپرپیگمنتاسیون از جمله ملاسما و لکه‌های ناشی از آفتاب موثر است.

فواید برای پوست

اسید کوژیک طیف وسیعی از فواید برای پوست دارد که از طریق مطالعات بالینی متعدد مورد تأیید قرار گرفته‌اند. این فواید آن را به گزینه‌ای مناسب برای افرادی تبدیل کرده که به دنبال بهبود رنگ و بافت پوست خود هستند.

کاهش ملاسما و لکه‌های تیره: یکی از شناخته‌شده‌ترین کاربردهای اسید کوژیک، درمان ملاسما است. یک مطالعه بالینی تصادفی‌سازی شده در سال ۲۰۱۳ نشان داد که ترکیب اسید کوژیک ۱٪ با هیدروکینون ۲٪ باعث بهبود ۷۱.۸۷٪ در شاخص MASI طی ۱۲ هفته شد. در مطالعه دیگری در سال ۲۰۲۴، ترکیب آلفا-آربوتین ۵٪ با اسید کوژیک ۲٪ نرخ عود کمتر و عوارض جانبی کمتری نسبت به کرم سه‌گانه سنتی نشان داد. این یافته‌ها نشان می‌دهند که اسید کوژیک نه تنها در کاهش رنگدانه موثر است، بلکه پایداری بهبودها را نیز تضمین می‌کند.

بهبود هایپرپیگمنتاسیون پس از التهاب: مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۳ با استفاده از تصویربرداری هایپراسپکترال نشان داد که کرم حاوی اسید کوژیک ۳٪ باعث افزایش روشنی پوست در ۷۵٪ بیماران، کاهش کنتراست در ۸۳٪ و افزایش همگنی پوست در ۶۷٪ افراد مبتلا به هایپرپیگمنتاسیون پس از آکنه شد. این نتایج کمّی نشان می‌دهند که اسید کوژیک می‌تواند به طور قابل اندازه‌گیری ظاهر لکه‌های تیره را بهبود بخشد.

یکنواخت‌سازی رنگ پوست: مطالعه‌ای مقایسه‌ای در سال ۲۰۲۵ که اسید کوژیک ۲٪ را با سیستامین ۵٪ مقایسه کرد، نشان داد هر دو ترکیب کاهش معنی‌داری در شاخص mMASI ایجاد کردند و هیچ عارضه جانبی گزارش نشد. این مطالعه تأیید می‌کند که اسید کوژیک در غلظت ۲٪ می‌تواند به طور ایمن برای یکنواخت‌سازی رنگ پوست استفاده شود.

خواص آنتی‌اکسیدانی: علاوه بر اثرات روشن‌کننده، اسید کوژیک دارای خواص آنتی‌اکسیدانی است که می‌تواند از پوست در برابر آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد محافظت کند. این ویژگی به کاهش علائم پیری پوست و حفظ سلامت کلی پوست کمک می‌کند. استفاده همزمان با ویتامین C می‌تواند این اثرات آنتی‌اکسیدانی را تقویت کند.

کاهش لکه‌های ناشی از آفتاب: مرور سیستماتیک سال ۲۰۲۳ که ۱۶ مطالعه تصادفی‌سازی شده با ۱۳۸۶ شرکت‌کننده را بررسی کرد، نتیجه گرفت که اسید کوژیک رتبه A را برای درمان ملاسما دریافت کرده و باعث افزایش اثربخشی بالینی (RR=1.14)، کاهش عود (RR=0.28) و کاهش شاخص ملانین می‌شود. این یافته‌ها اسید کوژیک را به یکی از موثرترین ترکیبات برای کاهش لکه‌های ناشی از قرار گرفتن در معرض نور خورشید تبدیل می‌کند.

بیشتر این فواید پس از ۴ تا ۱۲ هفته استفاده مداوم قابل مشاهده هستند. بهبودهای اولیه مانند افزایش روشنی پوست معمولاً پس از ۴ تا ۶ هفته مشهود می‌شوند، در حالی که کاهش کامل لکه‌های عمیق ممکن است ۸ تا ۱۲ هفته یا بیشتر طول بکشد. استفاده منظم و صبورانه برای دستیابی به بهترین نتایج ضروری است.

انواع و فرم‌های مختلف

اسید کوژیک در انواع مختلف محصولات مراقبت از پوست و در فرم‌های متنوع ارائه می‌شود که هر کدام برای نیازهای خاصی طراحی شده‌اند. انتخاب فرم مناسب بستگی به نوع پوست، شدت مشکل و ترجیحات شخصی دارد.

رایج‌ترین فرم، سرم‌های روشن‌کننده حاوی اسید کوژیک با غلظت ۱ تا ۲ درصد هستند. این فرمولاسیون‌ها متمرکز بوده و به سرعت جذب پوست می‌شوند، بنابراین برای استفاده هدفمند روی نواحی دارای لکه تیره ایده‌آل هستند. سرم‌ها معمولاً پایه آبی دارند و می‌توانند با سایر محصولات مراقبت از پوست ترکیب شوند.

کرم‌های ضد لک حاوی اسید کوژیک در غلظت ۰.۵ تا ۱ درصد فرم دیگری هستند که برای استفاده شبانه منظم مناسب‌اند. این کرم‌ها معمولاً دارای بافت غنی‌تری بوده و علاوه بر روشن‌سازی، خواص مرطوب‌کنندگی نیز دارند. برخی از این محصولات اسید کوژیک را با سایر ترکیبات روشن‌کننده مانند نیاسینامید یا آربوتین ترکیب می‌کنند تا اثربخشی بیشتری داشته باشند.

ماسک‌های صورت حاوی اسید کوژیک نیز در بازار موجود هستند و برای تیمار عمیق هفتگی طراحی شده‌اند. این محصولات معمولاً غلظت بالاتری (۱ تا ۲ درصد) دارند اما برای مدت کوتاه‌تری روی پوست باقی می‌مانند. همچنین، محلول‌های اسپات یا نقطه‌ای با غلظت بالا برای استفاده دقیق روی لکه‌های کوچک و محدود موجود هستند.

اسید کوژیک دی‌پالمیتات یک مشتق اصلاح‌شده اسید کوژیک است که در برخی فرمولاسیون‌ها استفاده می‌شود. این شکل چربی‌دوست‌تر بوده و ادعا می‌شود پایداری بهتری دارد، اما مطالعات نشان داده‌اند که در برابر استرس اکسیداتیو کمتر پایدار است (۳۵٪ کاهش در ۵ دقیقه در مقابل ۳۰٪ کاهش در ۴۸ ساعت برای اسید کوژیک خالص). بنابراین، استفاده از اسید کوژیک خالص در فرمولاسیون‌های با آنتی‌اکسیدان‌های مناسب ترجیح داده می‌شود.

نحوه استفاده و لایه‌بندی

استفاده صحیح از اسید کوژیک و لایه‌بندی مناسب آن با سایر محصولات مراقبت از پوست برای دستیابی به بهترین نتایج و جلوگیری از عوارض جانبی بسیار مهم است. رعایت دستورالعمل‌های زیر می‌تواند به حداکثر کردن اثربخشی و ایمنی این ترکیب کمک کند.

اسید کوژیک را ترجیحاً در شب استفاده کنید، زیرا این ترکیب می‌تواند حساسیت پوست به نور خورشید را افزایش دهد. برای شروع، از محصولات با غلظت ۱٪ یا کمتر استفاده کرده و فقط چند شب در هفته (مثلاً سه شب) به کار ببرید تا پوست به آن عادت کند. پس از دو هفته، در صورت عدم بروز تحریک، می‌توانید تعداد دفعات استفاده را به هر شب افزایش دهید.

نحوه صحیح استفاده به این صورت است: پس از پاکسازی کامل پوست و استفاده از تونر، مقدار کمی از محصول حاوی اسید کوژیک را فقط روی نواحی دارای لکه تیره یا هایپرپیگمنتاسیون بمالید. از استفاده روی تمام صورت در ابتدا خودداری کنید، مگر اینکه پزشک متخصص توصیه کرده باشد. اجازه دهید محصول به طور کامل جذب شود (حدود ۵ تا ۱۰ دقیقه) و سپس کرم مرطوب‌کننده خود را استفاده کنید.

در صورت استفاده صبحگاهی (که توصیه نمی‌شود)، حتماً باید از ضد آفتاب با SPF حداقل ۳۰ یا بالاتر استفاده کنید. حتی اگر اسید کوژیک را فقط شب به کار می‌برید، استفاده از ضد آفتاب در روز بعد الزامی است، زیرا این ترکیب پوست را به نور حساس‌تر می‌کند و عدم محافظت می‌تواند باعث تشدید هایپرپیگمنتاسیون شود.

اسید کوژیک را می‌توان با برخی ترکیبات ترکیب کرد اما از برخی دیگر باید اجتناب کرد. ترکیب‌هایی که به خوبی با اسید کوژیک کار می‌کنند شامل نیاسینامید، هیالورونیک اسید، ویتامین C (در فرمولاسیون‌های پایدار) و آربوتین هستند. این ترکیبات می‌توانند اثرات روشن‌کننده را تقویت کرده و خواص مرطوب‌کنندگی و آنتی‌اکسیدانی اضافه کنند.

با این حال، از استفاده همزمان با رتینول، اسیدهای آلفا هیدروکسی (AHA) یا اسیدهای بتا هیدروکسی (BHA) در شب‌های مشابه خودداری کنید، زیرا این ترکیبات می‌توانند تحریک شدید، خشکی و قرمزی ایجاد کنند. اگر می‌خواهید از این ترکیبات استفاده کنید، آن‌ها را در شب‌های متناوب به کار ببرید: مثلاً اسید کوژیک را سه شب و رتینول را سه شب دیگر هفته.

در نهایت، صبور باشید و استفاده منظم داشته باشید. نتایج قابل توجه معمولاً پس از ۴ تا ۸ هفته استفاده مداوم ظاهر می‌شوند و برای برخی لکه‌های عمیق‌تر ممکن است ۱۲ هفته یا بیشتر طول بکشد. اگر پس از ۱۲ هفته بهبودی مشاهده نکردید یا عوارض جانبی شدید مانند سوزش، قرمزی یا خارش مداوم تجربه کردید، استفاده را متوقف کرده و با متخصص پوست مشورت کنید.

تحقیقات علمی و ایمنی

اسید کوژیک در دهه‌های اخیر مورد تحقیقات گسترده بالینی و آزمایشگاهی قرار گرفته است که نتایج آن‌ها هم اثربخشی و هم محدودیت‌های ایمنی این ترکیب را روشن کرده‌اند. درک این یافته‌های علمی به استفاده آگاهانه‌تر و ایمن‌تر از این ماده کمک می‌کند.

از نظر اثربخشی، مطالعات متعدد نشان داده‌اند که اسید کوژیک توانایی ثابت در مهار تیروزیناز دارد. مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۲ تأیید کرد که اسید کوژیک فعالیت مهاری ثابتی بر روی تیروزیناز قارچی و همچنین در کشت سلول‌های B16F10 نشان می‌دهد که از نظر اثربخشی بهتر از آربوتین است. این یافته اهمیت اسید کوژیک را به عنوان یک مهارکننده قوی ملانوژنز تأیید می‌کند.

یک مرور سیستماتیک و متاآنالیز در سال ۲۰۲۳ که ۱۶ مطالعه تصادفی‌سازی شده را بررسی کرد، نتیجه گرفت که اسید کوژیک اثربخشی بالینی را ۱۴٪ افزایش می‌دهد، عود را ۷۲٪ کاهش می‌دهد و شاخص ملانین را به طور معنی‌داری کم می‌کند. همچنین مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۴ نشان داد که استفاده از محلول‌های گیاهی حاوی اسید کوژیک در درمان ملاسما موثر و ایمن است.

با این حال، مسئله ایمنی اسید کوژیک پیچیده است و نیاز به توجه دارد. کمیسیون علمی ایمنی مصرف‌کننده اروپا (SCCS) در سال ۲۰۲۲ پس از ارزیابی جامع سم‌شناسی، از جمله بررسی پتانسیل اختلال غدد درون‌ریز، نتیجه گرفت که اسید کوژیک در غلظت تا ۱٪ در محصولات آرایشی ایمن است. این نظریه بر اساس حاشیه ایمنی کافی برای استفاده مصرف‌کننده در فرمولاسیون‌های باقی‌مانده روی پوست استوار است.

نگرانی اصلی درباره اسید کوژیک، پتانسیل بالای آن برای ایجاد حساسیت تماسی است. مطالعه پایه‌گذار ناکاگاوا و کاوای در سال ۱۹۹۵ نشان داد که ۵ نفر از ۸ کاربر (۶۲.۵٪) محصولات حاوی اسید کوژیک که به مدت ۱ تا ۱۲ ماه استفاده کرده بودند، حساسیت تماسی ایجاد کردند، در حالی که ۲۱۲ بیمار بدون مواجهه قبلی نتیجه منفی داشتند. این یافته نشان می‌دهد که حساسیت به استفاده مکرر نیاز دارد. گزارش‌های موردی اخیر در سال ۲۰۱۹ نیز درماتیت تماسی آلرژیک را با تست پچ مثبت تأیید کردند، با واکنش‌های قوی‌تری در روزهای ۳ و ۷ نسبت به ۴۸ ساعت.

از نظر جذب پوستی، مطالعات SCCS نشان داده‌اند که فرمولاسیون ۱٪ اسید کوژیک روی پوست انسانی پس از ۲۴ ساعت تنها ۰.۶۹۸٪ نفوذ می‌کند و مجموع دوز قابل دسترسی سیستمیک ۳.۶۸٪ است. اکثریت (۸۹.۲٪) با شستشوی پوست برداشته می‌شود. مطالعات حیوانی با اسید کوژیک نشان‌دار شده با کربن-۱۴ نشان داده‌اند که جذب سریع از پوست به کبد، روده‌ها و کلیه‌ها رخ می‌دهد. این جذب سریع ممکن است اثربخشی را کاهش دهد زیرا ترکیب برای مدت کافی در اپیدرم باقی نمی‌ماند.

برای بهبود پایداری و کارایی، سیستم‌های نوین تحویل مانند نیوزوم‌ها و حامل‌های لیپیدی نانوساختار مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۳ نشان داد که نیوزوم‌های حاوی اسید کوژیک تحویل پوستی را به ۱۶.۶٪ افزایش دادند در مقایسه با ۶.۱٪ برای ژل ساده، با پروفایل ایمنی بهبود یافته و ۵۳٪ مهار ملانین. این رویکردها نویدبخش آینده استفاده موثرتر و ایمن‌تر از اسید کوژیک هستند.